SAO QUÊ HƯƠNG
MÌNH GIÀ NUA ĐẾN VẬY?
Các nhà đầu tư thế
giới thường nghĩ về Việt Nam như một quốc gia trẻ trung, đang lên và chứa nhiều
tiềm năng nhất trong số các thị trường mới nổi. Họ ấn tượng với con số tăng
trưởng về dân số, về sự kiện là 58% người VN dưới tuổi 25, và theo nhãn quan của
người Âu Mỹ, đây là phân khúc sáng tạo và cầu tiến nhất của bất cứ xã hội nào.
Họ tìm đến VN mong những đột phá kỳ diệu và một vận hành năng động kiểu thung
lũng Silicon (trung tâm IT của Mỹ ở phía nam San Francisco). Sau vài năm tung
tiền mua tiềm năng và cơ hội, họ thường thất vọng và âm thầm bỏ đi. Tại sao?
Những giả thuyết ngây thơ
Họ đã không lầm về những số liệu tạo
nên hình ảnh đó. Tuy nhiên, sự phân tích và biện giải về logic của họ vướng
phải vài giả thuyết và tiền đề không chính xác. Một người có số tuổi còn trẻ
không có nghĩa là sự suy nghĩ và vận hành của người đó cũng phải trẻ trung như
số tuổi, nhất là khi họ lớn lên trong một xã hội khép kín, ít tiếp xúc với thế
giới.
Tôi còn nhớ một đai gia IT nổi tiếng
cũng đã từng kết luân trong một buổi hội thảo về kinh tế là số người sử dụng
điện thoại di động ở VN đã tăng trưởng ấn tượng 36% mỗi năm trong 5 năm qua và
lên đến 68 triệu người hay khoảng 80% dân số. Kết luận của anh chuyên gia trẻ
này là tương lai về công nghệ thông tin của VN phải sáng ngời và sẽ vượt trội
các nước như Trung Quốc, Ấn Độ, Philippines…
Đây là những kết luận
ngây thơ về thực tại của xã hội. Một người trẻ suốt ngày la cà quán cà phê hay
quán nhậu sẽ không đóng góp gì về sáng tạo hay năng động; cũng như vài ba anh
chị nông dân với điện thoai cầm tay không thay đổi gì về cuộc diện của nông
thôn ngày nay (nông dân vẫn chiếm đến 64% của dân số xứ này).
Tôi thích câu nói
(không biết của ai): Tất cả bắt đầu bằng suy nghĩ (tư duy). Suy nghĩ
tạo nên hành động, hành động liên tục biến thành thói quen và thói quen tạo nên
định mệnh. Định mệnh của cá nhân phát sinh từ tư duy cá nhân, định mệnh tập
thể đúc kết bởi suy nghĩ của tập thể.
Tư duy, thói quen và
định mệnh
Quên đi góc nhìn cá nhân, hãy tự suy
nghĩ về tư duy thời thượng của xã hội này và từ đó, ta có thể nhận thức được
những hành xử và thói quen của người dân VN. Bắt đầu từ tầng cấp lãnh đạo về
kinh tế, giáo dục và xã hội đến lớp người dân kém may mắn đang bị cơn lũ của
thời thế cuốn trôi; tôi không nghĩ là một ai có thể lạc quan và thỏa mãn với sự
khám phá.
Những thói quen xấu về
chụp giựt, tham lam, mánh mung, dối trá, liều lĩnh, sĩ diện… vẫn nhiều gấp chục
lần các hành xử đạo đức, cẩn trọng, trách nhiệm, danh dự và hy sinh. Dĩ nhiên,
đây là một nhận định chủ quan, sau một lục lọi rất phiến diện trên báo chí,
truyền hình và diễn đàn Internet. Nhưng tôi nghĩ là rất nhiều người VN sẽ đồng
ý với nhận định này.
Tôi nghĩ lý do chính
yếu của những thói quen tệ hại này là bắt nguồn từ một tư duy già cỗi, nông cạn
và nhiều mặc cảm. Tôi có cảm giác là ngay cả những bạn trẻ doanh nhân và sinh
viên mà tôi thường tiếp xúc vẫn còn sống trong một thời đại cách đây 100 năm,
dưới thời Pháp thuộc. Thực tình, nhiều bậc trí giả đã lo ngại là so với thời
cũ, chúng ta đã đi thụt lùi về đạo đức xã hội và hành xử văn minh.
Tôi thường khuyên các
bạn trẻ hãy đọc lại những tiểu thuyết của thời Pháp thuộc trước 1945. Họ sẽ
thấy đời sống và các vấn nạn của một nông dân trong truyện của Sơn Nam vẫn
không khác gì mấy so với một nông dân qua lời kể của Nguyễn Ngọc Tư. Bâng
khuâng và thách thức của những gia đình trung lưu qua các câu chuyên của Khái
Hưng rất gần gũi với những mẫu chuyện ngắn của nhiều tác giả trẻ hiện nay. Ngay
cả những tên trọc phú, cơ hội và láu lỉnh trong tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng
cũng mang đậm nét hình ảnh của những Xuân Tóc Đỏ ngày nay trong xã hội.
Ôm lấy quá khứ ở thế kỷ 21
Tóm lại, tôi có cảm tưởng chúng ta vẫn
sống và vẫn tranh đấu, suy nghĩ trong môi trường cả 100 năm trước. Những mặc
cảm thua kém với các ông chủ da trắng vẫn ám ảnh các bạn trẻ ngày nay. Chúng ta
vẫn bàn cãi về những triết thuyết mà phần lớn nhân loại đã bỏ vào sọt rác.
Trong lãnh vực kinh doanh, phần lớn các doanh nhân vẫn cho rằng bất động sản và
khoáng sản là căn bản của mọi tài sản. Sản xuất gia công và chế biến nông sản
vẫn chiếm một tỷ trọng rất lớn trong kim ngạch xuất khẩu. Một doanh nhân Trung
Quốc đã mỉa mai với tôi khi đến thăm một khu công nghiệp của VN, “Họ đang cố
học và làm những gì chúng tôi đang muốn quên”.
Tôi đang ở tuổi 66.
May mắn cho tôi, nền kinh tế toàn cầu đã thay đổi khác hẳn thời Pháp thuộc. Tôi
không cần phải dùng tay chân để lao động, cạnh tranh với tuổi trẻ. Kinh doanh
bây giờ đòi hỏi một sáng tạo chỉ đến từ trí tuệ và tư duy đổi mới. Thân thể tôi
dù bị hao mòn (xương khớp lỏng lẻo, tai mắt nhấp nhem..). nhưng trí óc tôi và
tinh thần vẫn trẻ hơn bao giờ hết. Thêm vào đó, nó không bị phân tâm bởi những
hóc môn (hormones) về đàn bà hay những thứ lăng nhăng khác như các bạn trẻ. Do
đó, hiệu năng và công suất của sự suy nghĩ trở nên bén nhậy hơn.
Người Mỹ có câu, “Những con chó già
không bao giờ thay đổi” (old dogs never change). Do đó, tôi thường không thích
trò chuyện với những người trên 40, nhất là những đại trí giả. Nhưng tôi thất
vọng vô cùng khi về lại VN và gặp toàn những ông cụ non mới trên 20 tuổi đời:
Nhút nhát, cầu an, thụ động, chỉ biết ăn nhậu, và đua đòi theo thời thế. Họ
sống như các ông già đã về hưu, họ nói năng như một con vẹt, lập đi lập lại
những giáo điều, khẩu hiệu đã hiện diện hơn trăm năm. Họ làm việc như một con
ngựa bị bịt kín đôi mắt để chỉ nhìn thấy con đường một chiều trước mắt.
Nhiều người đỗ lỗi cho những thế hệ
trứơc và văn hóa gia đình đã kềm kẹp và làm cho thế hệ trẻ này hay ỷ lại và hư
hỏng. Cha mẹ vẫn giữ thói quen sắp đặt và quyết định cho các con đã trưởng
thành (ngay khi chúng vào tuổi 30, 40..) về những cuộc hôn nhân, công việc làm,
ngay cả nhà cửa và cách sinh họat. Hậu quả là một thế hệ đáng lẽ phải tự lập và
lo tạo tương lai cho mình theo ý thích lại cuối đầu nghe và làm theo những tư
duy đã lỗi thời và tụt hậu.
Trong khi thế giới đang hồi sinh với
thế hệ trẻ tự tin tràn đầy năng lực cho những thử thách của thế kỷ 21, thì
người trẻ VN đang lần mò trong bóng tối của quá khứ, với sự khuyền khích của
các nhóm muốn giữ quyền lực và bổng lộc. Tôi tự hỏi, sao quê hương mình … già
nua nhanh như vậy? Những nhiệt huyết đam mê của tuổi thanh niên bây giờ chỉ
dành cho những trận đá bóng của Châu Âu? Tôi nhìn vào những nghèo khó của dân
mình so với láng giềng chỉ là một tình trạng tạm thời. Nhưng tôi lo cho cái tư
duy già cỗi của tuổi trẻ sẽ giữ chân VN thêm nhiều thập niên nữa. Cái bẫy thu
nhập trung bình to lớn và khó khăn hơn mọi ước tính.
Sưu tầm từ blog của tiến sỹ Alan Phan
NHẪN THUỶ
(T/S Alan Phan là Chủ
Tịch Quỹ Đầu Tư Viasa tại Hong Kong và Shanghai. Du học Mỹ từ năm 1963, ông đã
làm việc tại nhiều công ty đa quốc gia ở Wall Street và phát triển công ty
Hartcourt của mình thành một tập đoàn niêm yết trên sàn Mỹ với thị giá hơn 700
triệu dollars. Ông sống và làm việc tại Trung Quốc từ 1999. T/S Phan tốt nghiệp
BS tại Penn State (Mỹ), MBA tại American Intercontinental (Mỹ), Ph.D tại Sussex
(Anh) và DBA tại Southern Cross (Úc). Email của ông là aphan@asiamail.com và Web site cá nhân là www.gocnhinalan.com.
T/S Alan Phan, Chủ Tịch Quỹ Đầu Tư Viasa)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét